Lignokaina z deksametazonem: skuteczna redukcja bólu przy propofolu

Czy da się skutecznie wyeliminować ból przy wstrzykiwaniu propofolu?

Ból podczas podawania propofolu dotyka 30–70% pacjentów poddawanych indukcji znieczulenia ogólnego i pozostaje jednym z najczęstszych działań niepożądanych tego popularnego środka znieczulającego. Choć przemijający, dyskomfort ten znacząco obniża satysfakcję pacjenta i może wywoływać lęk przed zabiegiem, szczególnie u osób operowanych po raz pierwszy. Randomizowane badanie kliniczne przeprowadzone na 90 dorosłych pacjentach (ASA I-II) porównało skuteczność lignokainy, deksametazonu oraz ich kombinacji w redukcji tego problemu. Wyniki wskazują, że terapia skojarzona oferuje najlepszą ochronę przed bólem indukcyjnym.

Skąd bierze się ból przy iniekcji propofolu?

Mechanizm bólu wywołanego propofolem jest wieloczynnikowy. Emulsja propofolu bezpośrednio drażni śródbłonek naczyń żylnych poprzez swoją frakcję fenolową, co prowadzi do aktywacji układu kalikreina-kinina i uwalniania bradykininy. Ten mediator zapalny zwiększa przepuszczalność naczyń i pobudza receptory bólowe, wzmacniając przewodzenie sygnałów bólowych. Dodatkowo na nasilenie dolegliwości wpływają czynniki techniczne: miejsce wkłucia, średnica żyły, szybkość podania leku oraz temperatura roztworu.

Lignokaina – amid stosowany jako znieczulenie miejscowe – działa poprzez blokadę napięciowo-zależnych kanałów sodowych w błonie neuronalnej, uniemożliwiając powstawanie i przewodzenie impulsów nerwowych. Jako premedykacja lub lek podawany równocześnie z propofolem wykazuje stałą skuteczność w zmniejszaniu częstości i nasilenia bólu. Deksametazon natomiast, syntetyczny kortykosteroid o silnym działaniu przeciwzapalnym, stabilizuje błony komórkowe i chroni śródbłonek naczyniowy. Tradycyjnie stosowany w profilaktyce nudności i wymiotów pooperacyjnych, coraz częściej znajduje zastosowanie w łagodzeniu bólu związanego z wstrzykiwaniem leków.

Jak przeprowadzono badanie porównawcze?

Do badania włączono 90 dorosłych pacjentów w wieku 18–60 lat, zakwalifikowanych jako ASA I lub II, planowanych do zabiegów elektywnych w znieczuleniu ogólnym. Wykluczono osoby z alergią na propofol, lignokainę lub deksametazon, z przewlekłym bólem, zaburzeniami psychiatrycznymi, przyjmujące leki przeciwbólowe lub kortykosteroidy, a także kobiety w ciąży i karmiące. Uczestników losowo przydzielono do trzech równych grup (n=30) za pomocą komputerowej randomizacji i zaklepionych kopert:

• Grupa A (Lignokaina): 40 mg lignokainy i.v. (2 ml roztworu 2%)
• Grupa B (Deksametazon): 8 mg deksametazonu i.v. (2 ml)
• Grupa C (Kombinacja): 40 mg lignokainy + 8 mg deksametazonu i.v. (łącznie 4 ml mieszaniny)

Wszystkie leki podawano przez wkłucie dożylne 20G umieszczone na grzbiecie dłoni, na 60 sekund przed iniekcją propofolu. Po standardowym monitoringu (EKG, ciśnienie nieinwazyjne, pulsoksymetria) i zapisaniu wartości wyjściowych, pacjent otrzymywał przypisany lek przez 10 sekund. Minutę później podawano 2 ml propofolu (roztwór 1%) przez 5 sekund, a następnie pozostałą dawkę indukcyjną dostosowywano według odpowiedzi pacjenta.

Która metoda najskuteczniej redukuje ból?

Grupa C (kombinacja lignokainy i deksametazonu) wykazała najniższą częstość występowania i nasilenie bólu, podczas gdy Grupa A (sama lignokaina) miała najwyższy odsetek pacjentów z bólem umiarkowanym i silnym. Redukcja częstości bólu w Grupie C w porównaniu z Grupami A i B była statystycznie istotna (p<0,001). Średnie wyniki w skali bólu były znacząco niższe w Grupie C, co potwierdziła analiza post hoc – kombinacja przewyższała skutecznością zarówno lignokainę, jak i deksametazon stosowane osobno (p<0,05).

Grupa otrzymująca terapię skojarzoną miała najwyższy odsetek pacjentów całkowicie wolnych od bólu. W przeciwieństwie do tego, Grupa A odnotowała najwyższe wartości w skali VRS. Różnice między grupami były statystycznie istotne, co potwierdza przewagę leczenia kombinowanego w redukcji bólu wywołanego propofolem. Co ważne, nie zgłoszono żadnych poważnych działań niepożądanych w żadnej z grup. Sporadyczne łagodne objawy, takie jak przemijające zaczerwienienie czy miejscowy dyskomfort, występowały równomiernie i nie stanowiły zagrożenia dla bezpieczeństwa.

Dlaczego kombinacja działa lepiej niż pojedyncze leki?

Wyższa skuteczność terapii skojarzonej wynika prawdopodobnie z synergicznego działania obu mechanizmów. Lignokaina zapewnia szybką blokadę miejscową poprzez hamowanie kanałów sodowych, natychmiastowo przerywając przewodzenie impulsów bólowych. Deksametazon natomiast wydłuża i wzmacnia efekt przeciwbólowy poprzez modulację czynników zapalnych, redukcję przepuszczalności naczyń i stabilizację błon komórkowych.

„Połączenie lignokainy i deksametazonu wykazało skuteczność w zmniejszaniu stopnia i częstości bólu związanego z propofolem w porównaniu z zastosowaniem któregokolwiek z tych leków osobno” – piszą autorzy badania. Ta podwójna interwencja mechanizmowa może być bardziej efektywna niż monoterapia w eliminowaniu dyskomfortu związanego z propofolem, co potwierdzają również inne badania oceniające wielokierunkowe podejście do bólu proceduralnego.

Co to oznacza dla praktyki anestezjologicznej?

Wyniki badania mają istotne znaczenie kliniczne. Komfort pacjenta podczas indukcji jest kluczowym elementem jakościowej opieki anestezjologicznej. Redukcja bólu proceduralnego nie tylko zwiększa satysfakcję chorego, ale może również zmniejszać zapotrzebowanie na dodatkowe leki przeciwlękowe czy uspokajające. Kombinacja lignokainy i deksametazonu jest skuteczna, prosta w zastosowaniu i relatywnie bezpieczna – oba leki mają ugruntowany profil bezpieczeństwa w dawkach terapeutycznych.

Dodatkową korzyścią jest działanie przeciwwymiotne deksametazonu, które przyczynia się do ogólnie lepszej jakości okresu okołooperacyjnego. Protokół można łatwo wdrożyć w codziennej praktyce anestezjologicznej, wykorzystując dostępne i niedrogie leki. Metoda ta może przynieść korzyści szerokiej grupie pacjentów poddawanych indukcji ogólnej, szczególnie tym z wysokim lękiem przedoperacyjnym lub negatywnymi doświadczeniami z poprzednich zabiegów.

Należy jednak uwzględnić ograniczenia badania. Stosunkowo niewielka próba (n=90) oraz przeprowadzenie badania w pojedynczym ośrodku mogą ograniczać możliwość uogólnienia wyników na szerszą populację lub inne środowiska kliniczne. Subiektywna ocena bólu w skali VRS, choć akceptowalna metodologicznie, może być podatna na indywidualne różnice w tolerancji bólu, poziomie lęku i wcześniejszych doświadczeniach chirurgicznych pacjenta. Przyszłe badania wieloośrodkowe z większymi próbami i ewentualnie obiektywnymi biomarkerami mogłyby dodatkowo potwierdzić i rozszerzyć te obserwacje.

Czy warto stosować kombinację lignokainy i deksametazonu?

Randomizowane badanie kontrolowane wykazało, że dożylne podanie kombinacji lignokainy (40 mg) i deksametazonu (8 mg) na minutę przed iniekcją propofolu znacząco przewyższa skutecznością monoterapię w redukcji bólu indukcyjnego. Grupa otrzymująca terapię skojarzoną miała najniższe wyniki w skali bólu oraz najwyższy odsetek pacjentów całkowicie wolnych od dolegliwości. Synergiczne działanie szybkiej blokady miejscowej lignokainy i przedłużonego efektu przeciwzapalnego deksametazonu oferuje bezpieczne, skuteczne i proste do wdrożenia rozwiązanie problemu bólu przy wstrzykiwaniu propofolu. Metoda ta może istotnie poprawić komfort pacjenta podczas indukcji znieczulenia ogólnego, zwiększając jakość opieki anestezjologicznej i satysfakcję chorych.